Kroonieken | Andy Hampsten trotseert Gavia sneeuw storm en pakt roze in 1988

Geupdate 13/05/2020 om 16:21 GMT+2

In onze vorige aflevering herschreven wij het verhaal van Fausto Coppi’s historische reuzeontsnapping in de Giro d’Italia van 1949.

Gavia

Foto: Eurosport

Van de ene ultieme ontsnapping naar een andere, en deze keer fietsen we mee met Andy Hampsten, hoe hij in 1988 - met dank aan schapenwolvet en neopreen duikhandschoenen – de besneeuwde Gavia bedwong en de eerste Amerikaan werd die zich in het roze trui mocht sieren.

In Kroonieken lees je legendarische verhalen uit de geschiedenis van het profpeloton: Van de enorme gok van Eddy Merckx op de Galibier in 1972 – via de ontvoeringen en controverse achter de eerste Zuid-Amerikaanse winst in een grote ronde – tot het WK waar de Amerikaanse ploeggenoten Greg LeMond en Jock Boyer bittere rivalen werden. Een hoop moois dus om op terug te blikken – en veel om naar uit te zien.

'Andy Hampsten trotseert Gavia sneeuw storm en pakt roze in 1988' luisteren als podcast? Dat kan, via Spotify, Apple of jouw favoriete podcast aanbieder!

Ronde van Romandië

Ronde van Romandie | Zijlaard dolbij met winst - "Afgelopen 2 uur waren de ergste van mijn leven"

2 uur geleden

Die dag, méér dan enige andere, blijft ons bij als de dag dat de eerste en enige Yankee de Giro besliste in een etappe ook wel bekend als ‘de dag die de bikkels deed janken’.

“Andy Hampsten’s legendarische rit naar roze op de Gavia was onbetwistbaar één van de meest briljante en lachwekkende bergritten,” schrijft Colin O’Brien in zijn boek Giro d’Italia.

Wat de 26-jarige Hampsten die dag liet zien maakte die barre rit naar winst van Bernard Hinault in Niège-Bastogne-Niège van 1980 – althans weerkundig – tot een duinwandelingetje.

De Amerikaan trotseerde zware sneeuwval en loste zijn rivalen op de 16,5 km lange beklimming, dwars door de prut op hellingen met stukken van 16 %. Het was die dag echter niet alleen de klim naar de top. De finish lag in het dal in Bormio en het was de verraderlijke afdaling van de Gavia die de doorslag gaf. Want de renner die het eerst boven was zou finishen op 47 minuten. Hij verkoos een deel van de beijsde weg te voet te gaan…

Hampsten won die dag wel niet – iets dat vaak vergeten wordt – maar hoe is deze 7-Eleven renner terecht gekomen in de wielerfolklore dankzij zijn optreden op de Gavia? We gaan het nader bekijken.

Soundcloud

Wie was Andy Hampsten?

Sluit je ogen en denk aan de enige Amerikaanse Girowinnaar. Waarschijnlijk draagt hij een 7-Eleven shirt, een muts, zwarte handschoenen en een soort skibril en ploegt dwars door een blizzard op de Passo di Gavia in 1988.

In zijn Tourdebuut in 1986 reed de 24-jarige zo sterk in steun van ploegmaten Hinault en LeMond dat hij bijna het podium met hen deelde.

Hampsten was opgepikt door Bernard Tapie’s superteam na sterk optreden in de Giro van het jaar ervoor, toen hij als amateur een éénmaands-contract kreeg van 7-Eleven om zijn Grote Ronde-debuut te maken.

Hampsten vertelde in de Bradley Wiggins Podcast van Eurosport dat zijn 7-Eleventeam de Giro van 1985 reed als “een stel cowboys”.

Geen van ons sprak Italiaans. We waren doof en blind voor de Italiaanse wieler hiërarchie . We wilden gewoon koersen. 1985 was een unieke kans voor een stel Amerikaanse vrijbuiters om een fantastische koers te rijden. De Italianen konden de boom in, we konden wél vloeken in het Italiaans. Misschien hadden we wat diplomatieker kunnen zijn, maar onze houding in Italiaanse koersen was: dit is onze kans. Grijp ‘m, hun tradities, niks mee te maken.

Ondanks hun battesimo di fuoco (vuurdoop), maakten de Yankee -jonkies indruk: Ron Kiefel werd in Perugia de eerste Amerikaanse etappewinnaar in een Grote Ronde, nog vóór Hampsten er twee behaalde later in de wedstrijd.

Hij was zijn knechtenrol bij La Vie Claire zat en keerde terug naar 7-Eleven in 1987 voor wie hij de Ronde van Zwitserland weer won, maar in de Tour had hij het moeilijk.

Dankzij het ontbreken van titelverdediger Stephen Roche, was Hampsten één van de outsiders in de Roze Koers van 1988. De sfeer in Italië was zeker gespannen na de koers van het seizoen ervoor toen de tifosi een podium van uitsluitend buitenlanders voor de kiezen kregen met Roche op het hoogste treetje en slechts twee Italianen in de top tien. Favoriet en titelverdediger Roberto Visentini was door ploeggenoot Stephen Roche aangevallen, uit het roze gereden en zou later na een val afstappen.

Er was dus een ongezellige sfeer. We wisten dat als de Italianen zich massaal tegen ons keerden we het niet makkelijk zouden krijgen.

De renners van de storm

Na een jeugd in North Dakota met zijn beruchte koude winters was Hampsten niet onbekend met fietsen in de kou. En bij 7-Eleven had hij het perfekt vooruitziende team dat klaar was voor de sneeuwstorm die de renners wekte op 5 juni 1988.

De ploeg had zijn thuisbasis in Colorado waar de meeste renners koersten en trainden, in dus vertrouwd waren met barre toestanden in de bergen. Ploegleider Mike Neel stuurde zijn soigneurs naar de skiwinkels in het dorpje Chiesa in Valmalenco om te zorgen dat zijn coureurs er klaar voor waren.

Bovenop thermo-kleding, dikke handschoenen, wollen bivakmutsen, halsmoffen en skimutsen werden alle renners ingesmeerd met lanoline-was - schapenwolvet, niet-water-doorlatend – om ze effektief waterbestand te maken.

De kers op de taart waren neopreen duikhandschoenen, die zorgden dat Hampsten zijn stuur goed kon hanteren en kleding uit- en aan kon trekken. Curieus was dat noch Hampsten noch zijn maten die dag beenstukken wilden.

“Ik hield een paar neopreen duikhandschoenen aan. Ik weet uit ervaring, als je handen eenmaal verkleumd zijn kun je niks meer aankrijgen,“ zegt Hampsten.

Voor alle 7-Eleven- renners was er op de top van de Gavia een zak klaar met droge kleren. Veldflessen met hete drank stonden gereed. Misschien oogde dit elementair, maar veel ouderwetse Europese teams hadden daar niet aan gedacht. Sommige coureurs droegen zelfs geen handschoenen of een muts die dag, ook niet de roze leider, Franco Chioccioli.

In een gesprek met O’Brien voor diens biografie van de Giro, verklaarde Hampsten dat 7-Eleven “het enige team was in dit opzicht dat intelligent en flexibel genoeg was om zich aan te passen aan de omstandigheden.”

Dat weer kon je zien aankomen. Wat wij deden was geen enorme vernieuwing of zo. Wij dachten altijd na over wat kon helpen. Waarom meer afzien dan nodig? Mooi, hoor, om je kleinkinderen te vertellen hoe hard het wel niet was, maar als je om die reden 30 minuten verliest, ben je wel heel dom bezig als je geen maatregelen neemt.

Etappe 14, Chiesa in Valmalenco naar Bormio – Giro d'Italia 1988

Vóór de start van etappe 14 van Chiesa in Valmalenco naar Bormio, was Hampsten 5e, iets meer dan een minuut achter leider Chioccioli.

Slechts 120 km lang werd deze etappe eigenlijk gedomineerd door de gevreesde Gavia, die pas voor de tweede keer in de Girogeschiedenis werd aangedaan. De eerste keer was 28 jaar eerder toen Charly Gaul won in Bormio.

Weer lag de streep in Bormio aan de voet van de afdaling, en wie ook als eerste boven was hij zou de wedstrijd waarschijnlijk winnen en bovendien genoeg tijd overhouden voor de eindzege. Hampsten had drie dagen eerder in Selvino gewonnen, en had daarmee laten zien dat hij de te kloppen man was.

“Het kwam met bakken regen en natte sneeuw uit de lucht, verschrikkelijk koud, al voordat we de voet van de Gavia bereikten,” zegt Hampsten.

De ploeg verzoop me bijna met warme zoete thee vanuit de auto en ik had twee lagen kleding en een regenoutfit daarover. Ik trok alles uit, overschoenen uit, alles, behalve een heel dun onderhemd met lange mouwen, een wollen shirt, maar geen muts.

Hampsten versnelde een paar keer vroeg in de klim om Chioccioli te lossen in de prut en het peloton uit te dunnen voordat hij serieus toesloeg 14 km vóór de top. Dankzij de haarspeldbochten kon hij zijn rivalen achter zich zien. Hij stopte op de pas om een jasje aan te doen. Zodoende kon Erik Breukink van het machtige Panasonic bij hem terugkomen.

Ik voelde me goed. En toen ik een wollen muts en mijn nekmof aandeed met nog 4 km te gaan haalde ik mijn hand door mijn haar. Daardoor vormde zich een ijsbal zonder dat ik dat door had en die rolde over mijn rug. Dus ik dacht, ik krijg het steeds kouder, kijk maar uit, hou je hoofd er bij in de afdaling.

En ja hoor, de man die als eerste boven kwam raakte het hoofd kwijt. De Nederlander Johan van der Velde had zich door de sneeuwstorm heen gevochten naar een eerste plaats op de Cima Coppi, het dak van de Giro, vóór Breukink en Hampsten – maar tegen een prijs.

Er lag 60 cm sneeuw op de top en het was de dood of de gladiolen. Het wedstrijd- konvooi kroop omhoog in steeds dikkere sneeuwvlokken. Maar al wat Van der Velde boven kreeg toegestopt vanuit de ploegwagen was een bekertje water, een plastic regenjas en een katoenen pet. “Naar beneden”, kreeg hij te horen.

Op het randje van onderkoeling, wat Van der Velde nodig had was een kop warme thee van Hampsten’s ploegwagen om weer wat moed te vatten voor de afdaling. Hij verkoos de steilste stukjes te voet te gaan en finishte drie kwartier na de winnaar.

De dag dat de bikkels tot janken werden gebracht

De Velominati vat het afzien op de Gavia in hun boek The Hardmen of Cycling het beste samen:

Chaos volgde. Bikkels jankten. Coureurs stopten langs de weg en pisten over hun handen in een wanhoopspoging die wat te verwarmen.

Later gaf Hampsten toe dat hij mentaal dieper dan ooit had moeten graven, maar hij had wél een droog setje kleren en die warme thee om levend de afdaling aan te vangen.

Eerst ontweek hij ternauwernood een verdwaasde mekanieker die struikelde over een reservewiel. Toen passeerde hij Breukink op het onverharde deel in weerwil van een bevroren derailleur – op de 53 x 14 na – en een zicht van 50 meter.

Met nog 10 km te gaan werd de sneeuw regen. Vijf km verder werd Hampsten gegrepen en gelost door Breukink. Op dit punt kon een zege hem geen fluit meer interesseren, hij wilde slechts de meet halen en weer warm worden. Liever niet langs zijn hotel. Dat zou een te serieuze verleiding zijn om af te stappen.

Breukink pakte de zege met 7 seconden. Hampsten sprong meteen in de ploegauto om bij te komen. Eenmaal in de auto overzag hij de situatie en werd nog banger toen hij besefte hoe veeleisend de dag was geweest. Toen werd hij kwaad: waar was die ploegleiding en waarom was hem niet verteld hoe het zat met het Algemeen Klassement?

Toen hoorde hij de speaker melden dat Roberto Tomassini binnenkwam als derde in 4’39”, de roze trui als zevende op 5 minuten. Hampsten’s drieste rit door de blizzard had hem en zijn natie het eerste roze ooit opgeleverd. Hij was nu leider, Breukink tweede op 15 seconden en een radeloze Chioccioli – die klaagde dat de etappe nooit gereden had mogen worden – op 3’54”.

Wat gebeurde er verder?

Hampsten hield het roze vast tot en met eindstation Vittorio Veneto, maar makkelijk was het niet. Hij vergrootte zijn voorsprong op Breukink in etappe 15 nadat de Stelvio uit het parcours was gehaald, maar het slechte weer bleef zijn tol eisen.

Etappe 16 dwong de renners tot stoppen in een tunnel op de weg naar Innsbruck om te schuilen voor het noodweer. Afgesproken werd de koers te neutraliseren, maar Chioccioli hield zich daar niet aan en trok ten aanval. 7-Eleven en Panasonic van Breukink werkten samen om de Italiaanse onverlaat te achterhalen, maar deze flikte zijn concurrenten nogmaals met een rotstreek.

Uiteindelijk geschiedde gerechtigheid: in een snelle, natte en verraderlijke afdaling naar de finish – die toch volgens afspraak geneutraliseerd was – hoorde Hampsten het geluid van een val terwijl het peloton over een houten brug flitste. Hij keek om en zag wie er op de grond lag, het was Chioccioli.

Hampsten zou nóg een minuut uitlopen op Breukink door de tijdrit, etappe 18, te winnen. Maar de strijd was nog steeds niet gestreden. Stefano Giuliani en Urs Zimmermann ontsnapten in etappe 19 naar Arta Terme, en de Zwitser reed even virtueel in la maglia rosa.

Er waren nog slechts twee sprintetappes te gaan. 7-Eleven vocht terug om het verlies te beperken en met succes. Hampsten was de eerste en enige Amerikaan met een Girozege. Hij zegevierde en hield Erik Breukink op 1’43” en de Zwitser Zimmermann op 2’45”.

Een jaar later finishte hij als derde toen Laurent Fignon de roze buit bemachtigde. Hij heeft nooit meer een Grote Ronde gewonnen, maar kan wel bogen op nog twee top-tien noteringen in de Giro en drie in de Tour.

Andy Hampsten's nalatenschap

Team 7-Eleven mag dan een knuppel in het Giro hoenderhok gegooid hebben, Hampsten’s heroïsche optreden heeft de tifosi weer helemaal voor de wielrennerij ingenomen omdat hij voor hen de gouden periode van het Italiaanse wielrennen had doen herleven, de exploten in de sneeuw van Alfredo Binda in de jaren 30 en Tullio Campagnolo op de Croce d’Aune in 1927.

Hampsten, met zijn blozende toet, jongensachtig, mager en delikaat, had zich laten kennen als taaier dan bijna iedereen die dag. Hij reed op een fiets van Huffy en tooide zich met de laatste trends van Oakley en dergelijke, vertegenwoordigde iets nieuws, een moderne ster, een machtswisseling. Na LeMond onderstreepte hij met zijn succes de komst van een nieuwe wereld in een sport waarin vanouds de traditie domineerde.

Andy Hampsten, nu 57, zegt over zijn rit op de Gavia:

Het was zeker de hardste en meest uitdagende ervaring uit mijn sportleven. Maar gaf ook de meeste voldoening.

Want in die Roze Trui kwam alles samen: zijn droom een groot renner te worden, een Grote Ronde uit te rijden, en dat met een fantastische vriendenploeg.

Etappe 16, Lovere naar Ponte di Legno – Giro d'Italia 2019

We gaan naar de Giro d’Italia 2019,etappe 16 van Lovere naar Ponte di Legno, want deze etappe in de 102de editie van de Giro was bedoeld ter herdenking van Hampsten’s legendarisch gruwelijke rit.

De geplande 226 km etappe ging prat op bijna 6000 hoogtemeters, waarin de renners de Gavia voor de kiezen kregen, vervolgens de Mortirolo met stukken van bijna 20% en tenslotte de klim naar skioord Ponte di Legno.

Maar ironisch genoeg, hevige sneeuwval op de Gavia gooide roet in het eten. Men hoopte eerst dat de sneeuw tijdig geruimd zou worden, maar een muur van 3 meter sneeuw blokkeerde de passage. Lawinegevaar en zorgen over ijs in de afdaling lieten Giro directeur Mauro Vegni geen keus.

Zij die zwaar ontgoocheld zijn als het niet regent tijdens Parijs-Roubaix zullen dat nu ook zijn. Maar het is nu eenmaal zo dat nieuwe veiligheidswetten in Italië en het Extreem Weer Protocol van de UCI het zeer onwaarschijnlijk maken dat we ooit nog iets gaan zien wat lijkt op die rit 30 jaar geleden van Hampsten en Breukink.

En dat is waarschijnlijk het ultieme eerbetoon dat we kunnen bewijzen aan de heldendaden van deze twee kanjers.

Dit was de vijfde aflevering van Kroonieken, door Eurosport – geschreven door Felix Lowe en verteld door Toon Kroon, de podcast wordt ingesproken door Karsten Kroon. Meer stukjes wielerhistorie door Felix zijn te vinden op Twitter via @SaddleBlaze. Eurosport volg je via @Eurosport_NL. Bovendien vind je ons op Instagram en Facebook.

Dit was de vijfde aflevering van een nieuwe serie – dus als je hebt genoten van deze etappe uit de wielergeschiedenis, abonneer je dan, vertel het door, en beoordeel ons bij jouw podcastaanbieder.

Wielrennen